Wetenschappelijk onderzoek naar hypnotherapie bij PDS bij kinderen begint in 1983. Professor Whorwell, gastro-enteroloog kwam in aanraking met hypnotherapie. Een deel van de patiënten met darmklachten reageerde niet op traditionele behandeling. In 1984, stond in nummer 2 in de Lancet een publicatie over het effect van hypnotherapie bij kinderen met PDS. Na Whorwell is door meerderen wetenschappelijk onderzoek verricht in het buitenland en later in Nederland met steeds dezelfde uitkomst.
Klik hier voor een casus.
1. Onderzoek Whorwell naar behandeling hypnose bij PDS
Whorwell, P.J. e.a., G. B., Gecontroleerde trial met hypnotherapie bij de behandeling van ernstige hardnekkige The Lancet 1984. Eerste formele studie van behandeling met hypnose van IBS en blijft een van de beste studies op dit gebied.
De hypnosebehandeling gaf een beter resultaat dan een behandeling met een placebo. Dertig patiënten met ernstige symptomen die niet responsief waren op een andere behandeling werden random gekozen om of 7 sessies met hypnotherapie (15) of 7 sessies met psychotherapie met placebo-pillen (15). De psychotherapiegroep liet een kleine maar significante verbetering zien op buikpijn en omvang van de klachten en in het algemeen welzijn maar niet op het patroon van IBS-symptomen. De hypnotherapie patiënten lieten een opmerkelijke verbetering zien op alle IBS-symptomen. De hypnotherapiegroep liet geen terugval zien gedurende de driemaandelijkse follow up periode bij volwassenen en kinderen.
Herhaling studie in 1987
Whorwell heeft in 1987 dit onderzoek herhaald. Hij voegde 35 patiënten toe aan de eerste 15 patiënten van 1984. Het slagingspercentage voor de klassieke IBS casussen was 95%, maar substantieel minder voor IBS patiënten met atypische symptomen of significante psychologische problemen. Dit verslag gaf ook aan dat patiënten die ouder waren dan 50 jaar een lager slagingspercentage leek te hebben bij deze behandeling. Verder onderzoek was nodig.
2. Onderzoek Dossman naar verstoring communicatie tussen hersenen en spijsverteringsstelsel
Gegevens, gebaseerd op neurobeeldvorming tonen aan dat de communicatie tussen het spijsverteringsstelsel en de hersenen verstoord is bij personen met functionele ziekten van het maagdarmstelsel (Dossman e.a., 2018)
Het oorzakelijk verband voor deze ziekten waarbij de communicatie tussen de hersenen en het spijsverteringssysteem niet correct verloopt, is niet bekend, maar Liu e.a. (2017) stellen een verminderde functionele connectiviteit vast tussen de hypothalamus, de bilaterale prefrontale cortex, de premotorische cortex, de bijkomende motorische cortex, de sensomotorische gebieden en het limbische systeem bij patiënten met prikkelbare darm.
3. Studie naar veranderingen in de hersenen bij PDS
Een andere studie (Hubbarda., 2016) toont bij adolescenten met prikkelbare darm een verdikking van de cortex singularis posterior aan, die gepaard gaat met een afname van de achterste pariëtale en prefrontale cortex, inclusief de dorsolaterale prefrontale cortex.
De mechanismen die verantwoordelijk zijn voor het effect van hypnose bij deze pathologieën zijn zeker nog niet helemaal opgehelderd. In het artikel van Faymonville e.a. (2003) wordt uitgelegd dat hypnose de functionele verbindingen verandert tussen de cortex cingularis anterior en de somatosensoriële cortex, de insula anterior en de prefrontale cortex. Deze resultaten zijn in 2017 bevestigd (Greicius e.a., 2017).
4. Veranderingen in doorbloeding in de hersenen tijdens hypnose
Ford, Positron emissie tomografie (PET-scan) heeft veranderingen aangetoond in regionale cerebrale
doorbloeding tijdens hypnose met differentiaal activatie van de verschillende corticale en subcorticale gebieden, betrokken bij visualisatie en probleemoplossende gebieden.
De gebieden van het brein die het meest constant gestimuleerd worden door hypnose zijn de thalamus, insula, occipitaal kwabben en de cortex cingularis anterior. Van deze breincentra is bekend dat zij betrokken zijn bij de controle van de bewustzijnstoestand en mechanisme van executieve attentie. De cortex cingularis anterior lijkt een belangrijke rol te vervullen bij het monitoren van de aandachttoestand. Gefocuste concentratie verhoogt het cingularis theta signaal, dat door angst wordt uitgeschakeld.
Actieve delen van de hersenen bij pijn
Pijn is een complexe ervaring, die onderscheidende sensatie, affectieve motivatie, autonome arousal en reflex motor stimulans omvat. Positron emissie tomografie (PET-scan) studies hebben een activatie van een ingewikkelde neurale matrix laten zien; niet pijnlijke darm stimulatie laat bilaterale activatie zien van de somatosensoriële cortex en insula, en pijnlijke stimulatie de additionele activatie van de cortex cingularis anterior. Dus het obsessief richten op de pijn bij IBS is te zien aan een ander activatiepatroon van de breincentra in vergelijking met de controlegroep zonder klachten.
5. Verlaging van angst en verbetering van symptoomcontrole
Ford e.a., Hypnose en het behandelen van patiënten met IBS. Review Edinb. 2006
Conclusies: Hypnotherapie verlaagt angst en verbetert symptoom controle bij de meerderheid van de behandelde patiënten. Symptomen worden veel beter onder controle gehouden, al kunnen ze niet altijd geheel genezen worden. De verbetering betreft niet alleen de darm symptomen maar ook de kwaliteit van leven en emotionele welzijn van de patiënten. De effecten zijn langdurig.
Minder medische hulp nodig
Wat ook opvalt is dat patiënten veel minder gebruik maken van medische hulp, namelijk minder artsen bezoeken, minder onderzoeken en medicatie. De uiteindelijke kosten van hypnotherapie zijn lager dan van de traditionele behandeling. Hier is echter nog meer onderzoek nodig. De behandeling met hypnotherapie geeft empowerment bij patiënten, verschuift de verantwoordelijkheid voor eigen welzijn van de arts naar de patiënt en ontwikkelt een andere, gezonde manier van coping met problemen en symptomen.
6. Onderzoek hypnotherapie bij FAP en IBS in Nederland:
Arine Vlieger, kinderarts, J. Rutten, C. Frankenhuis. Marc Benninga a. Hypnotherapie voor kinderen met functionele buikpijn (FAP) of prikkelbaar darm syndroom (PDS of IBS): een gerandomiseerde gecontroleerde studie; Gastro-enterologie, gepubliceerd november 2007
Achtergrond en doelen: FAP en IBS komen veel voor bij kinderen. Een substantieel deel van de patiënten houdt langdurig symptomen. Dit onderzoek betrof een Nederlandse gerandomiseerde gecontroleerde trial. De klinische effectiviteit van hypnotherapie met 6 sessies gedurende 12 weken werd vergeleken met standaard medische therapie in combinatie met 6 ondersteunende therapie sessies gedurende 12 weken. Het onderzoek vond plaats bij kinderen in de leeftijd tussen 8 en 18 jaar met FAP en IBS. Methoden: 53 patiënten (FAP 31 en IBS 22) tussen 8-18 jaar met FAP en IBS werden gerandomiseerd voor hypnotherapie of de vergelijkingsbehandeling. In wekelijkse gestandaardiseerde dagboeken werden pijnintensiteit, pijn frequentie en gastro-intestinale symptomen gescoord bij begin als nulmeting. Dit gebeurde gedurende de therapie en 6 en 12 maanden na afsluiting van de therapie.
Resultaten van het onderzoek
Uit de resultaten van het onderzoek bleek dat de pijnscore significant af nam in beide groepen vanaf baseline tot 1 jaar follow up. De hypnotherapiegroep toonde significant meer pijnvermindering. Pijn intensiteit score nam in de hypnotherapie groep af van 13.5 tot 1.3 en in de vergelijkingsgroep van 14.1 naar 8.0. De pijn frequentie score nam af van 13.5 naar 1.1 in de hypnotherapie groep en van 14.4 naar 9.3 in de andere groep. Hypnotherapie was verreweg superieur met een significant hoge pijnreductie vergeleken met de vergelijkingsbehandeling (P.< 0.001). Bij follow up van 1 jaar was 85% van de hypnotherapie groep succesvol verbeterd en 25% van de vergelijkingsgroep (P.<.0.001). Conclusie: Er is aangetoond dat op de maagdarm gerichte hypnotherapie zeer effectief is in de behandeling van kinderen met langdurige FAP en IBS.
Follow-up op trial van 2007
Vlieger e.a. Lange termijn follow -up van op maagdarm gerichte hypnotherapie versus standaard zorg bij kinderen met FAP en IBS. Am J Gastroenterol 2012 april. Een follow up studie op bovenstaand gepubliceerde trial van 2007.
Hier rapporteerden de onderzoekers lange termijn effecten van hypnotherapie versus de standaard medische behandeling plus ondersteunende therapie.
Alle 53 patiënten uit de eerdere studie werden uitgenodigd om een standaard pijn dagboek na een periode van 4,8 jaar te voltooien nadat een gemiddelde periode van 4,8 jaar was verstreken na voltooiing van de behandeling. Na al die tijd was 68% van de patiënten die de behandeling met hypnotherapie kregen en 20% van de vergelijkingsgroep in remissie.
Scores onderzoek
Pijnintensiteit score was 2.8 in de hypnotherapie groep en 7.3 bij de vergelijkingsgroep. Pijn frequentie scores waren 2.3 bij de hypnotherapie groep en 7.1 bij de controlegroep. Het aantal gastro-intestinale lichaamssymptomen was ook significant lager bij de hypnotherapie groep. De twee groepen verschilden niet op kwaliteit van leven score, dokters bezoek voor follow- up of verzuim op school of werk in deze follow- up. Conclusie: Na 5 jaar is nog steeds een groot deel klachtenvrij zoals uit onderzoek van dezelfde onderzoekers is gebleken.
7. Grootste gerandomiseerde gecontroleerde trial
Flik, Doeltreffendheid van individuele en groepshypnotherapie bij IBS bij volwassenen (IMAGINE): een multicenter gerandomiseerde gecontroleerde trial. Lancet Gastroenterol Hepatol 2019 jan.
Dit grootste gerandomiseerde gecontroleerde trial van hypnosebehandeling bij IBS vergeleek behandeluitkomsten van 142 patiënten die met individuele hypnotherapie behandeld waren, 146 die met groepshypnotherapie behandeld waren en 54 controle patiënten die educatie kregen over IBS (controle groep). Patiënten waren eerste en tweedelijns zorg patiënten en waren gerekruteerd uit 13 verschillende ziekenhuizen in Nederland. Het type behandeling was gerandomiseerd aan patiënten toegewezen. Iedere patiënt kreeg 6 sessies met de aan hen toegekende interventie.
Resultaten onderzoek
De eerste uitkomstmaat was de door de patiënt zelf gerapporteerde opmerkelijke verlichting van IBS symptomen. In de opzet van de behandelanalyse zijn de drop outs meegenomen in de resultaten. 40.8 % in de individuele hypnotherapie groep, 33.2 % in de groepshypnotherapie groep en 16.7 % in de controle groep rapporteerde opmerkelijke verlichting van symptomen. Hypnotherapie was significant meer effectief dan de psycho-educatieve controle groep op beide tijdsmeetpunten.
Wanneer de drop outs in de data analyse niet waren meegenomen was de verlichting van IBS symptomen 49.9% in de individuele therapie groep en 42.7% in de groepshypnotherapie groep na drie maanden en 55.5% versus 51.7% na 12 maanden. Uitkomsten van groepshypnotherapie waren niet stabiel significant minder vergeleken met individuele hypnotherapie, bij geen enkele tijdsmeting
Conclusie: Hypnotherapie is te overwegen als kosteneffectieve behandeling voor PDS in eerste en tweede lijn van de zorg. In de eerste lijn wordt de primaire aandoening behandeld en past groepshypnotherapie het best. Er zat een verschil bij verwijzing door specialist of huisarts in psychologische klachten. Hypnotherapie werkt het beste bij patiënten met psychologische klachten. Groepshypnotherapie is niet inferieur ten opzichte van individuele hypnotherapie.
Het onderzoek onderschrijft het vermoeden dat hypnose niet zo zeer re maken heeft met persoonlijkheid maar met cognitieve eigenschappen. Onderzoekers gaan uitzoeken hoe de netwerken die zij hier bestudeerden veranderen wanneer mensen in hypnose zijn. David Spiegel (Professor of Psychiatry & Behavioral Sciences, Stanford University) benadrukt dat dit onderzoek heel belangrijk is. Hij wijst erop dat het ertoe kan leiden dat we straks beter begrijpen hoe hypnose werkt. En daardoor kan het wellicht nog efficiënter worden toegepast bij psychische problemen.
8. Onderzoek vergelijking individuele hypnotherapie en zelf oefeningen doen thuis
Rutten e.a. Home- based hypnotherapie: zelf oefeningen doen versus individuele hypnotherapie met een therapeut voor behandeling van FAP en IBS bij kinderen; een gerandomiseerde klinische trial. JAMA Pediatr. 2017 mei 1.
De onderzoekers van deze Nederlandse studie vergeleken de baten van twee verschillende types van hypnose voor behandeling van kinderen met IBS. 250 kinderen werden at random toegelaten om een training met individuele hypnotherapie te krijgen (120) en hypnotherapie via het luisteren naar een audio opname met hypnose voor thuis (132). De behandeling duurde voor beide groepen 3 maanden en hield in 6 sessies voor de groep met de therapeut en 5 dagen per week werken met de hypnose audio opname thuis.
Succesvolle verbetering van IBS
Meteen na de behandeling was de succes verhouding 50.1 % voor de hypnotherapiegroep met de therapeut en 36.8 % voor de audio hypnose groep thuis. Een jaar na de behandeling was een succesvolle verbetering van IBS te zien van 71.0 % bij de door de therapeut behandelde kinderen en 62.1 % bij de audio kinderen. Ondanks het hogere succes bij de groep die hypnose kreeg voor IBS door de therapeut was de score van de met audio getrainde kinderen niet stabiel inferieur. De studie toont aan dat veel voordeel met behandeling met hypnotherapie voor IBS kan worden bereikt in een meer kosten effectieve manier door audio opnames te gebruiken in plaats van face to face behandeling door een therapeut.
Conclusie studies toepassing hypnose bij PDS:
Lang niet alle onderzoeken naar de toepassing van hypnose bij PDS en andere klachten aan het maagdarmstelsel zijn in dit artikel opgenomen. Er is een schat aan onderzoeken op dit gebied wereldwijd. Meer wetenschappelijk onderzoek kan ook gevonden worden op www.pds-therapeuten.nl/wetenschappelijk onderzoek
Behandeling met hypnotherapie geeft empowerment bij patiënten. Het verschuift de verantwoordelijkheid voor eigen welzijn van de arts naar de patiënt en ontwikkelt een andere gezonde manier van omgaan met problemen en symptomen. Hypnotherapie verlaagt angst en verbetert symptoom controle bij de meerderheid van de behandelde patiënten. Hoewel symptomen veel beter onder controle worden gehouden kunnen zij niet altijd geheel weggenomen worden. Het geeft verbetering voor wat betreft de darmsymptomen, de kwaliteit van leven en het emotionele welzijn van de patiënt.
Minder medische hulp en lagere kosten
De effecten zijn langdurig. Ook maken patiënten minder gebruik van medische hulp. Ze leggen minder arts bezoeken af en hebben zij minder medicatie. De uiteindelijke kosten voor hypnotherapie liggen lager dan de kosten voor de traditionele behandeling. Maar verder onderzoek is nodig. Hypnose bij pijn en stressverlaging bij medische interventies en functionele stoornissen als IBS is een goede techniek. Patiënten zelfhypnose leren waarmee zij regie krijgen over eigen behandeling, is een goede optie, hetgeen onafhankelijkheid en zelfcontrole geeft.